شخصیت شناسی

در روانشناسی شخصیت ، تعاریف متفاوتی از  کلمه شخصیت ارائه شده است .

هیلگارد ، شخصیت را ” الگوهای رفتاری و شیوه های تفکر که نحوه سازگاری فرد را با محیط تعیین می کند ” میداند ، حال آنکه عده ای دیگر ” ویژگیهای پایدار فرد ” را شخصیت میدانند و ” مجموعه ای از ویژگیهائی که ثبات ایجاد کرده و موجب پیش بینی رفتار افراد می شود ” را شخصیت تعریف می کنند.

به طور کلی شخصیت یا همان personality   از ریشه  persona گرفته شده و معنای ” نقاب یا ماسک ” دارد و اشاره آن به نقابی است که هنر پیشه های روم قدیم در اجرای تئاترهای خود از آن استفاده می کرده اند و با این نقابها هر بازیگر یک شخصیت دیگری را بازی می کرد.

اما چرا باید ویژگیهای شخصیتی را بررسی و مطالعه کرد ؟   زیرا :

اولا : شخصیت یک پدیده روانی است که با شرایط فرد سازگاری داشته و از نیازهای حیاتی و بیولوژیک افراد هم تاثیر می پذیرد.

ثانیا : شخصیت هر فرد ، رفتارهای متفاوتی را در او ایجاد می کند.

ثالثا : افکار ، احساسات ، و رفتار هر شخصی نمودی از شخصیت اوست.

دانش شخصیت شاسی ، خودآگاهی عمیق و منافعی زیادی را دربردارد از جمله :

پذیرش خود و احساس خوب نسبت به خود

شناخت نقاط قوت و ضعف خود

توسعه روابط اجتماعی

شناخت اطرافیان ، همکاران و سایرین

حل مناقشات و تعارضات شغلی و خانوادگی

مدیریت کارکنان و اعضای گروه و تیمها

انجام مذاکرات موفق و موثر

ایجاد ارتباط موثر با افراد

تیپ های شخصیتی مختلف انسان ها:

یکی از تئو ریهای جالب در زمینه تیپهای شخصیتی ، تئوری انیاگرام است که هنوز در ایران در بین روانشناسان متخصص و اساتید دانشگاه، چندان شناخته شده نیست . این تئوری در ابتدا توسط جورجیوف دانشمند و عارف بزرگ روسی مطرح شد و بعدهاتوسط روانشناسان دیگر خصوصا”نارن جو” وارد حیطه روانشناسی گردید و تا کنون پژوهشهای زیادی در ابعاد گوناگون روی آن صورت گرفته است و اکنون جایگاه

ویژه ای در جهان پیدا کرده است . تئوری انیاگرام یا تیپ های نه گانه (در شکل فعلی آن) در واقع ترکیبی از عرفان شرقی و روانشناسی مدرن است . هدف جورجیوف از تحقیق در این زمینه شناخت ابعاد شخصیت انسان و ارائه راهکار برای رشد و خودآگاهی بیشتر انسان بوده است . زیرا جورجیوف بر این باور بود که تا انسان خود را به درستی نشناسد ، قادر به کمک به خود و نیز کمک به دیگران نخواهد بود.

او انسانها را به نه تیپ شخصیتی تقسیم می کند که هر تیپ دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود می باشد .در اینجا این نه تیپ به صورت خیلی مختصر ارائه می شود:

1 – تیپ کمال گرا

این افراد به دنبال کامل بودن در همه چیز هستند و از ناکامل بودن خود سر خورده اند . ایده آلیست هستند و هر قدر هم پیشرفت کنند باز راضی نمی شوندو یک ندای درونی به آنها میگوید که خوب کار نمی کنند. این افراد به احتمال زیاد ، دارای والد یا والدین ایرادگیری بوده اند که به راحتی راضی نمی شدند. این اشخاص ایرادگیر و کنترل کننده و معمولا دارای اضطراب هستند و زمینه شخصیت وسواس در آنها زیاد است زیرا این ویژگیها را حداقل از یکی از والدین گرفته اند.

2 – تیپ مهرطلب یا کمک کننده :

این افراد دائم به فکر دیگرانند . خود را به آب و آتش می زنند تا به دیگران کمک کنند. نیاز به محبت . توجه دارند . قادر به ” نه ” گفتن نیستند ، چون از طرد شدن واهمه دارند . افرادی وابسته و متکی به دیگرانند. حرمت ذات پایینی دارند و همواره به دنبال تایید و تحسین دیگرانند.

3 – تیپ پیشرفت گرا با موفقیت جو :

این افراد برای پبشرفت سخت کار می کنند و جویای نام و مقام هستند . افرادی پرکار و رقابت جو هستند و برای پیشرفت دست به هر اقدامی که لازم باشد میزنند و بیشترین لذت را در کارکردن می برند. این خطر در آنها وجود دارد که توجه به کار و موفقیت و رقابت با دیگران بیش از توجه به خود و خانواده اش اهمیت پیدا کند.

4 – تیپ رمانتیک یا هنرمند:

این افراد بسیار احساساتی و زود رنج هستند. خود را با احساسات دیگران درگیر می کنند و چون از تخیل بسیار نیرومندی برخوردار هستند خودشان هم دچار همان احساسات می شوند. افسردگی و نوسان خلق و خو در این افراد زیاد مشاهده می شود . از کارهای یکنواخت خسته می شوند و نیز اگر امکان آن باشد ولخرج هستند.

در بین نه تیپ انیاگرام حساسترین تیپ شخصیتی ، افراد تیپ چهار هستند و زندگی در کنار این افراد مثل راه رفتن روی یخ می باشد. در این افراد تضادهای زیادی وجود دارد و احتمال ابتلا به اعتیاد در آنها نسبت به سایر تیپها بیشتر است.

5 – تیپ فکور :

این افراد بسیار در خود فرو رفته یا درون گرا هستند . از بودن در جمع لذت نمی برند و اجتماع گریزند. قادر به ابراز احساسات خود نیستند و معمولا تمایل کمی به ازدواج دارند . در کلاس معمولا در ردیف آخر می نشینند تا همه را ببینند ولی دیگران او را نبینند . دوست دارند دیده نشوند و نامرئی باشند . همواره احساس را بعد از عقل تجربه می کنند . اهل کتاب خواندن و جمع آوری اطلاعات هستند و می خواهند از همه چیز سر در بیاورند.

6 – تیپ وفاخو ، وفاجو و شکاک :

این افراد به همه چیز سوء ظن دارند . افرادی محتاط هستند . می خواهند بدانند که در ذهن دیگران راجب به آنها چه می گذرد. نگران خیانت و بی وفایی دیگرانند . معمولا اضطراب دارند و دوست دارند وظیفه آنها در جایی که هستند مشخص و تعریف شده باشد.

7 – تیپ خوش بین و خوش گذران :

این افراد به دنبال لذت جویی بوده و برونگرا ترین تیپ در بین نه تیپ انیاگرام هستند. تابع فلسفه اپیکور هستندکه زندگی یعنی لذت بردن و دوری از درد. افرادی اجتماعی و رفیق باز هستند . معمولا همه فن حریفند و در چند چیز تبحر دارند و بسیار خوش بین هستند . همواره به دیگران امید میدهند . اهل بلوف زدن و خالی بندی یا غلو کردن هم هستند . به خاطر لذت جویی ، تنوع طلبی و هیجان خواهی زیاد ، احتمال گرایش به اعتیاد در این تیپ بسیار ریاد است.

8 – تیپ چالشگر یا قدرت طلب :

این افراد به دنبال قدرت و تسلط بر دیگرانند . دوست دارند مدیر و رهبر باشند . بسیار کنترل کننده هستند و آمرانه با دیگران رفتار می کنند . تمایل به دیکتاتور بودن دارند .اگر دیگران اطاعت نکنند سخت برآشفته و عصبی می شوند. در عین حال حمایت کننده هم هستند و از زیر دستان خود حکایت می کنند ولی به این شرط افرادی مطیع باشند.

9 – تیپ صلح طلب یا میانجی :

این افراد دنبال آرامش و صلح و آشتی با دیگران هستند . همواره می خواهند بین دیگران میانجی شوند . افرادی انطباق پذیر و تابع هستند. از درگیری و خشونت پرهیز می کنند و حتی شاید از آن می ترسند. نسبتا تنبل هستند و در تصمیم گیریها مشکل دارند و آخرین تصمیم را درست نمی گیرند.

وجوه مشترک شخصیتها

ویژگیهای گفته شده در بخش قبلی سرنخهای اصلی تیپهای 9 گانه بودند و شرح تفصیلی آن زیاد است . فرض بر این است که هر فرد همانگونه که دارای یک گروه خونی است دارای یکی از این تیپهای شخصیت می باشد . در ضمن میزان سلامت شخصیت در هر تیپ از یک تا نه در نوسان است . افراد در هر تیپ می توانند از سلامت کامل تا عدم سلامت در نوسان باشند .

اگر بخواهیم مشترکات نه گروه شخصیتی گفته شده را پیدا کنیم ، باید آنها را به سه گروه کلی تقسیم کنیم که در درون هر گروه ، هر تیپ به ویژگیهای بعضی تیپهای دیگر نیز گرایش دارد . این گروههای سه گانه عبارتند از :
۱- گروه اراده که شامل تیپهای یک ، هشت و نه است. این دسته افراد صاحب اراده هستند و اغلب رفتارهایشان با اراده ای که از خود نشان می دهند مطابقت دارد.
۲- گروه قلب یا احساسات که شامل تیپهای دو ، سه و چهار می باشد. که اغلب رفتارها و تصمیماتشان براساس احساسات است.
۳- گروه مغز یا تفکر که شامل تیپهای پنج ، شش و هفت است . و عمدتا رفتارهای مبتنی بر تعقل و تفکر از خود بروز می دهند.

اما همانگونه که گفته شد این گروه بندیها و ویژگیها ، کلیاتی بیش نبودند و شرح تفصیلی آنها زیاد است. آنچه مهم است زندگی کنونی بشر به قدری پیچیده و سخت شده که بر رفتار افراد اثرات شدیدی گذاشته و باعث شده روابط بین فردی ، ویژگیهای خاص تری پیدا کند. ویژگیهایی همچون : پرخاشگری ، شک و تردید ، بدبینی و منفی نگری ، ترس ، تنبلی ، مداخله گری ، غر زدن زیاد ، بی رحمی و عدم شفقت ، حرص و طمع ، خشم ، قربانی بودن و ….. که همگی ویژگیهای منفی مشترک اغلب افراد جامعه شده و موجب تخریب روابط بین فردی شده ، نیاز به بررسی و یافتن راه و شیوه ارتباطی با این افراد را پراهمیت می کند.